کسانی که در اینترنت فعال هستند، محمد لقمانیان را با عروسک مشهور «لقمه شو» می شناسند ولی او سال ها پیش از خلق این عروسک، فعالیت خود را در تئاتر عروسکی و کودک به
محمد لقمانیان هنرمند تئاتر کودک: تا به حال در هیچ زمینه ای نتوانسته ایم موفق باشیم
عبارات مهم : تئاتر
کسانی که در اینترنت فعال هستند، محمد لقمانیان را با عروسک مشهور «لقمه شو» می شناسند ولی او سال ها پیش از خلق این عروسک، فعالیت خود را در تئاتر عروسکی و کودک به عنوان عروسک گردان، بازیگر، کارگردان و مدرس تئاتر شروع کرده بود. لقمانیان در تئاتر و تلویزیون با پروژه هایی مانند «کلاه قرمزی»، «شهر موش ها ۲»، «شکرستان» و… همکاری داشته است ولی در کنار اینها سال هاست به عنوان مدرس تئاتر و نمایش خلاق و بازی های وانمودی، در کار آموزش نیز فعالیت دارد. او هرچند در سال های اخیر کمتر در تئاتر کودک فعالیت کرده ولی همواره تماشاگر پیگیر این حوزه بوده و آثار همکاران خود را رصد کرده هست. همزمان با جشنواره تئاتر کودک و نوجوان، راجع به بخشی از بااهمیت ترین پرسشها تئاتر کودک و نوجوان گپ و گفتی با او داریم.
بحثی که در این سال ها وجود داشته راجع به کیفیت نمایش های کودک و نوجوان هست. اگر کودک را فیلسوفی کوچک بدانیم که راجع به پرسشها اساسی بشر مانند مرگ، گناه، وجدان و… پرسش دارد، نمایش های کودک، چقدر به این دغدغه ها پاسخ می دهند؟
همه هنرمندانی که در تئاتر کودک و نوجوان فعالیت می کنند، این دغدغه را دارند که مباحث مربوط به کودکان را به صورت غیرمستقیم و به دور از شعار در نمایش های خود بگنجانند ولی در این میان توصیه ای اساسی وجود دارد به این معنا که نمی توانیم صرفاً با نشان دادن این دغدغه ها فکر کنیم کارمان را انجام داده ایم. در این چند سال که به عنوان مخاطب، تئاترهای کودک زیادی دیده ام، به این توصیه برخورده ام که متأسفانه درصد قابل توجهی از نمایش ها اصلاً درام خوبی نداشته اند، هنگامی که راجع به موضوعی مهم صحبت می کنید، اگر شیوه ارائه خوبی نداشته باشد و سطحی به آن پرداخته باشید، تأثیر خوبی بر تماشاگر نمی گذارید.
متأسفانه متن های خوب در تئاتر کودک ما، اغلب خارجی است ولی مگر چند متن خارجی داریم؟! اگر بخواهیم به فرهنگ و سنت های خودمان نگاه کنیم، نویسندگان اندکی داریم که جهت کودک و بویژه نوجوان نمایشنامه خوب می نویسند. البته گاه دیده ایم بازیگران و صورت های معروف ما هم بخوبی به این مباحث پرداخته اند و خانواده ها راضی از سالن بیرون آمده اند ولی نباید خود را گول بزنیم چراکه گاهی هم کارگردانی ها طوری است که کار را باید یک ماهه آماده کنند و تازه از اجراهای میانی است که کار، شکل می گیرد و به کیفیت خوبی می رسد.
همان طور که گفتید متأسفانه در سینما، تئاتر و تلویزیون در بخش متن دچار ضعف هستیم و این مسئله در تئاتر کودک و نوجوان پررنگ تر هست. چه عواملی در این زمینه دخیل هستند در حالی که در ادبیات داستانی ما آثار خوبی داریم که می توانند به عنوان نمایشنامه، مورد اقتباس قرار بگیرند.
بخش عمده این مشکلات، بنیادین هست. در کشور ما تئاتر به شکل مدرن تقریباً یک هنر وارداتی هست. درست است که تعزیه و مراسم های دیگر داشته ایم ولی اینها آیین و سنت بوده و حرفه ای نبوده است و تئاتر به معنای آنچه روی صحنه می رود، به کشور ما وارد شده است هست. قاعدتاً هنگامی که تئاتر در اروپا به صورت امروزی شکل گرفت، پشت آن تاریخ محکمی بوده است ولی ما خیلی از داشته ها را نداریم و باید جهت جبران آن خیلی کار کنیم.
علت دیگر این که ادبیات ما شفاهی بوده نه مکتوب. درست است که قصه هایی مانند «امیرارسلان نامدار» بعداً کتابت شده است ولی بسیاری از قصه های ما سینه به سینه نقل شده است ولی در غرب، فرهنگ مکتوب رواج داشته. در اروپا هنگامی که کسی نقاشی می کشد، مربی اش از او می خواهد مطلبی راجع به آن نقاشی بنویسد به همین علت نقد هنری از آنجا شروع می شود ولی اینجا از کودکی نقاشی می کشد، می خواهیم برایمان تعریفش کند. بجز اینها، کمبود امکانات و بودجه هم تأثیرگذار بوده هست. گرچه خلاقیت حرف اول را می زند ولی کمبود بودجه خیلی جاها باعث می شود که نویسندگان از متن خود بزنند.
شرایط سیاسی و اجتماعی چطور؟
شرایط اجتماعی و اقتصادی هم باعث می شود نویسنده متنی بنویسد که از نظر متریال و اجرا کم حجم باشد تا با کمترین هزینه جمع شود. مورد بعدی هم سانسور هست. همه کشورها خط قرمزهایی دارند. نمی خواهم بگویم که دست و پای ما خیلی بسته هست. درست است که بعضی اوقات سانسور باعث شده است خلاقیت به خرج دهیم ولی عموماً این خلاقیت در اجرا انجام شده است نه در متن و نویسنده ما ناچار شده است متن هایی بنویسد که مسئله سانسور پیدا نکند. این عوامل باعث شده است نویسندگان زیادی نداشته باشیم. توصیه دیگر به دولتمردان باز می گردد.
اگر از تئاتر و بویژه تئاتر کودک حمایت شود، می توانیم تئاترهای تجربی زیادی جهت کودکان داشته باشیم. امروز بازیگران و صورت های معروف ما نمی توانند آزمون و اشتباه کنند، دست و بال ارزش بسته است و هیچ چشم انداز روشنی از آینده ندارند.پیشرفت در متن نیاز به ریسک، تمرین، فراغت بال، آزمون و اشتباه و حمایت مالی دارد تا در سایه آن یکسری هنرمند درجه یک راجع به مباحث مختلف، متن های تجربی بنویسند و اجرا کنند و دلواپس پرسشها مالی نباشند.
در کشورهای پیشرفته، افراد متخصص در تئاتر کودک فعالیت می کنند آیا در کشور ما بسیاری از متخصصان این حوزه، ناچار به ترک حوزه کاری خود می شوند؟ و در بسیاری از موارد تازه واردانی که دنبال کسب تجربه هستند، از تئاتر کودک به عنوان پلکانی جهت رشد خود استفاده می کنند.
حقیقت بسیار تلخی است که عوامل بسیاری در آن دخیل هستند. من کارشناس نیستم که بخواهم بررسی کنم ولی اعتقاد دارم این یک مسئله بنیادین است و جهت بررسی آن باید به رأس هرم نگاه کنید این که تا به حال دولتمردان ما، آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد و هر مدیری که قدرتی در کار هنری دارد، در این زمینه چه تصمیمی گرفته اند. ایراد از دولتمردان و مسئولان و در مرحله بعد از بازیگران و صورت های معروف پیشکسوت هست. مثلاً هنگامی که در پایتخت کشور عزیزمان ایران فقط دو سه سالن کودک دارید، معلوم است که افراد، هنگامی که حرفه ای تر می شوند، سراغ کارهای دیگر می روند.
از سوی دیگر یک ناخودآگاه جمعی باعث شده است هنگامی که در تئاتر بزرگسال و مثلاً در تئاتر شهر یا یکی از سالن های شخصی کار می کنید، هنرمند درجه یکی تلقی بشوید و این جهت شما اعتبار دارد ولی اگر جهت تئاتر کودک کار کنید، بی اعتبارید و آن را سطح پایین می دانند. از نگاه بازیگران و صورت های معروف حرفه ای تئاتر بزرگسال، تئاتر کودک اصلاً به حساب نمی آید.
برای خود من پیش آمده که هنگامی که کار کودک می کرده ام، بعضی از همکارانم آن را سطح پایین و نازل دانسته اند و این خیلی غم انگیز هست. میان تئاتر کودک و بزرگسال شکاف عمیقی وجود دارد درحالی که فاصله جغرافیایی تئاتر شهر و تالار هنر فاصله بسیار کمی است ولی بازیگران و صورت های معروف تئاترهای بزرگسال، حتی به دیدن کارهای کودک نمی روند. حال آن که باید با دیدن کار همکاران ارزش از آنان حمایت کنند.
با وجود این پرسشها بنیادین، مردم به تماشای کارهای کودک عادت نمی کنند ولی هنگامی که تعداد سالن ها زیاد باشد و حضور بازیگران و صورت های معروف پررنگ، هنگامی که پول در جریان و دستمزدها اوج باشد، معلوم است بازیگران و صورت های معروف دیگر که خود را حرفه ای می دانند، دیگر از تئاتر کودک تکان نمی خورند و حتی بازیگران و صورت های معروف تلویزیون و سینما هم با دیدن رونق و اعتبار تئاترهای کودک، مشتاق کار در این حوزه می شوند.
موضوع دیگر، بحث شکل دادن به سلیقه مخاطب است چون کودکان، تماشاگران بالقوه تئاتر در آینده هستند و اگر بپذیریم از کودکی می توانیم سلیقه تماشاگر را پرورش دهیم، تئاترهای کودک ما چقدر می توانند در ارتقای تماشاگران آینده مؤثر باشند؟
معضلات فرهنگ و هنر همه بنیادین است و در گذشته ریشه دارد. دولتمردان و تصمیم گیرندگان ما باید حواسشان باشد. این اوضاع هرگز درست نمی شود مگر این که قدرتی تصمیم بگیرد اینها را نهادینه کند چون در حال حاضر اصلاً نهادینه و ریشه ای نیست. در مدارس نسل ما تئاتر، مسخره بازی و دلقک بازی بود. حتی خود بازیگران و صورت های معروف هم گاهی به شوخی از عبارت مسخره بازی و دلقک بازی یاد می کنند چون جامعه این گونه بوده هست. در مدرسه های ما تئاتر و موسیقی نیست.
بدون اینها نباید انتظار داشته باشیم مخاطبان ما در آینده به دیدن تئاتر بروند. فرهنگ تئاتر دیدن و بهره مندی از این هنر باید از کودکان شروع شود که در آینده تشکیل خانواده می دهند. امروزه بسیاری از ما که دهه شصتی هستیم، تشکیل خانواده داده ایم اگر در مدرسه مان گروه موسیقی و تئاتر داشتیم و اینها به اندازه دیگر درس ها مهم بود، الآن نسلی تئاتربین داشتیم که مرتب کودکان ارزش را به تماشای تئاتر می آوردند و تئاتر دیدن به فرهنگ تبدیل می شد ولی الآن این فرهنگ را نداریم و تئاتر، کالای لوکسی است و خانواده هایی که استطاعت مالی دارند، آن را می بینند و بدترین تئاترها را هم می بینند و ذوق هم می کنند که خندیده اند. فکر می کنند تئاتر دیدن یعنی خندیدن! اگر قرار است فرهنگ تئاتر دیدن داشته باشیم، باز هم نقش دولتمردان پر رنگ می شود چون باید آن را به عنوان واحد درسی به مدرسه بیاورند تا کودکان با آن زندگی کنند.
در زمینه تئاتر کودک با کودک چقدر موفق بوده ایم؟ یعنی تئاتری که عوامل کار و بویژه بازیگران، کودک باشند و بر جنبه های تربیتی تئاتر تمرکز می شود و نه جنبه های هنری.
تا به حال در هیچ زمینه ای نتوانسته ایم موفق باشیم. فقط نقش مان را به عنوان مسئول، هنرمند پیشکسوت و… ایفا کرده ایم. همه ما فقط خواسته ایم جان سالم به در ببریم و به فکر خودمان بوده ایم چون متولی و دولتمردی نبوده که از ما حمایت کند. هنگامی که همه چیز را از مدرسه شروع کنیم، این اوضاع درست می شود همچنان که کلاس زبان انگلیسی جهت همه خانواده ها جا افتاده است ولی این حساسیت راجع به کلاس موسیقی یا تئاتر به این شکل وجود ندارد.
در حالی که شرکت در یک کار گروهی اعم از تئاتر یا موسیقی جهت کودکان از نظر روحی، روانی و یادگیری مهارت های اجتماعی بشدت بافایده هست. مورد نیاز نیست من این توصیه را بیان کنم. همه روانشناسان و جامعه شناسان و بازیگران و صورت های معروف ثابت کرده اند تئاتر تا چه حد می تواند جهت کودکان مؤثر باشد اگر همکاری در تئاتر در خانواده های ما مانند حضور در کلاس زبان انگلیسی دغدغه بود، امروز جامعه ای بسیار روشن تر و با فرهنگ تر داشتیم.
استفاده از تئاتر به عنوان ابزاری جهت زندگی بهتر، چقدر جهت خانواده ها، روانشناسان و مسئولان آموزش و پرورش ما جا افتاده؟ این که حضور کودک در یک فعالیت تئاتری به معنای این نیست که حتماً قرار است آن کودک هنرمند شود ولی می تواند زندگی بهتری داشته و خوشبخت تر باشد.
تا هنگامی که هیچ چیزی نهادینه نباشد، نمی توانیم هیچ پیشرفتی داشته باشیم. بسیار واضح است تئاتر جهت کودکان خوب است ولی چون هر لحظه غایب بوده، مردم این نیاز را احساس نکرده اند. بنابراین تا هنگامی که ریشه ای نگاه نکنیم، هزار بار که راجع به مزایای تئاتر شعار بدهیم، بی فایده است و تنها می توان خانواده های مرفه و میانگین به اوج را درگیر این قضیه کرد که به علت سطح سواد و رفاه، هر لحظه دغدغه آموزش کودکان خود را دارند. هر وقت توانستیم کف جامعه و کسانی را که زیر خط فقر هستند، با تئاتر آشنا کنیم و آنها کودکان ارزش را در فعالیت های تئاتری همکاری دادند، آینده مان از هر نظر درخشان تر خواهد شد.
جشنواره تئاتر کودک و نوجوان تقریباً تنها جشنواره جدی جهت این گروه سنی هست. این جشنواره بعد از بیست و پنج دوره چقدر توانسته شور و شوقی در بازیگران و صورت های معروف و کودکان ایجاد و توجه عموم مردم را جلب کند؟
خیلی در جشنواره حضور نداشته ام ولی هر لحظه از دور آن را دیده ام که شور و شوقی ایجاد می شود ولی فردای اختتامیه، کار تمام هست. بعد از جشنواره چقدر فضا جهت اجرای آثار وجود داشته؟ چند تماشاخانه کودک به همدان و پایتخت کشور عزیزمان ایران اضافه شده؟ آیا نباید در همه استان ها جشنواره تئاتر کودک و نوجوان داشته باشیم؟ اینها ضعف هست. بحث اقتصاد و مدیریت هست. همچنان که هنگامی که دو سال یک بار کارناوال جشنواره عروسکی برگزار می شود، مردم هجوم می آورند. آنها می خواهند عروسک ها و بازیگران و صورت های معروف را ببینند و نیاز دارند وقت ارزش را بدرستی بگذرانند. در شهرستان ها آمفی تئاتر و فرهنگسرا نیست.
اینها را بسیاری از ما گفته ایم ولی هنگامی که مدیر ما به فکر هنر و فرهنگ نیست، همه پرسشها سیاسی و اقتصادی دست به دست هم می دهد که نتوانیم تئاتر درجه یکی داشته باشیم. نمی خواهم بدبین باشم ولی اینها همه ویترین و دلخوش کنک است که مدیران با آن پز فرهنگی بدهند. گویی دوای زخم یک قسمت از بدن است و نمی تواند کل این بدن را درمان کند.
این جشنواره خوب هست، هم به بازیگران و صورت های معروف انگیزه می دهد و هم به تماشاگران ولی باید در شهرهای دیگر هم باشد.همه اینها جهت ما دغدغه است ولی کسی ما را دور هم جمع نمی کند که جهت هنر کشورمان کاری کنیم.هنرمندان هرچقدر هم که ذهن اقتصادی و خلاق داشته باشند باز هم باید یک نفر آنان را دور هم جمع کند و از توانایی آنان بهره مند شود. ما مشتاق طرح و اتفاقی جدیدهستیم: «از تو به یک اشاره/ از ما به سر دویدن».
تا به حال در هیچ زمینه‌ای نتوانسته‌ایم موفق باشیم / محمد لقمانیان هنرمند تئاتر کودک
روزنامه ایران
واژه های کلیدی: تئاتر | فرهنگ | کودکان | جشنواره | بازیگران | اخبار فرهنگی و هنری
دانلود فایل ها
توجه: ممکن است تمام لینک های دانلود به دستور مقام قضایی حذف شده باشد...
